الف: جنگل

ب – مراتع:

اوضاع طبیعی و وسعت مراتع: مراتع استان قم در حدود 300، 870 هکتار زیر آورد می شود. این میزان حدود 4/77 درصد از وسعت استان و حدود 97/0 درصد از کل مراتع کشور را به خود اختصاص می دهد. مرتفع ترین مراتع قم در ارتفاع حدود 3000 متری و کم ارتفاع ترین آن ها در حاشیه دریاچه نمک با ارتفاع 790 متر از سطح دریا قرار گرفته است از این مراتع 39 درصد در اراضی کوهستانی و کوهپایه ای و 61 درصد بقیه در دشت واقع شده است.

 انواع مراتع (از نظر پوشش گیاهی)

مراتع استان از نظر سیمای پوشش گیاهی به سه دسته تقسیم می کنند: بوته زار، بیشه زار، علفزار.

1 – بوته زار: بوته زارها با اشغال حدود 97 درصد از سطح مراتع بیش ترین مساحت را به خود اختصاص داده اند. انواع گیاهی این قسمت عبارتنداز: درمنه، گون، پرند، جارو سفید و انواع علف شور.

2 – بیشه زار: این نوع از مراتع در روی مخروط افکنه رودخانه مسیله (از الحاق رودخانه های قمرود و قره چای) ومخروط افکنه رود شور در جنوب قلعه دیرو در حاشیه باریکی در اطراف حوض سلطان گسترده اند. گونه گیاهی غالب، درختچه گز است. در منطقه مسیله به این نقاط (جنگل) می گویند.

3 – علفزار: این نوع از مراتع در دشت مسیله (در شرق استان) در بستر انشعابات و شاخه های مزعی سیلاب های مربوط به رودخانه های مسیله، رود شور، بند علی جان (از الحاق رودخانه های جاجرود و کرج) به وجود می آید.

«انواع مراتع (از نظر فصل چرا)»

1 – مراتع قشلاقی (زمستانی): مراتع قشلاقی در نواحی شرقی و قسمتی از بخش مرکزی استان دیده می شود.

2 – مراتع ییلاقی (تابستانی): این نوع مراتع در نواحی کوهستانی خلجستان و کهک قرار دارند. روییدن گیاهان در این مناطق دیرتر شروع می شود. در این مناطق، به علت سردی هوا، طول دوره رشد گیاهان کوتاه است. این مراتع از مراتع خوب استان به شمار می رود.

3 – مراتع میان بند (بهار و پاییزه): این مراتع بین دو مراتع قشلاقی و ییلاقی و پیش تر در اطراف روستاها قرار دارند. مراتع استان را از نظر میزان تولید علوفه در هکتار به چند درجه تقسیم می کنند؛ مراتع عالی، خوب، متوسط، فقیر و خیلی فقیر لازم به ذکر است که اراضی بیابانی جزء مراتع فقیر و خیلی فقیر محسوب شده است. ارقام جدول با تقریب کمتر از 100 گرد شده است. متاسفانه در سال های اخیر، به علت چرای بی رویه، از سطح مراتع عالی کاسته شده است و در حال حاضر، بیش تر مراتع از نوع مراتع فقیر است.

 پوشش گیاهی در استان قم متناسب با شرایط اقلیمی و دارای شرایط خاص است. چنان که می دانید، میزان بارندگی در این استان کم تر از تبخیر سالیانه است؛ بنابراین، گونه های گیاهی نیز باید خود را با شرایط سخت این محیط سازگار کنند؛ شرایطی چون:

1) کمبود آب؛ 2) خشکی هوا؛ 3) شوری خاک؛ 4) تغییرات زیاد دما؛ 5) کمبود مواد آلی و .... به همین دلیل استان قم از نظر پوشش جنگلی بسیار فقیر است.

البته جنگل های مصنوعی به صورت پارک های جنگلی، به منظور تلطیف هوا، احداث شده که از نظر تولیدات جنگلی مورد بهره برداری قرار نمی گیرد. متاسفانه توسعه این جنگل کاری ها که در سالیان گذشته همواره از روندی مثبت برخوردار نبوده است، طی سال های اخیر، کاهش یافته است.

انواع پوشش گیاهی:

1 – درخت گز: پوشش گیاهی گز در منطقه مسیله و حاشیه رودخانه قره چای (عسگر آباد) وجود دارد. با توجه به وضعیت اقلیمی منطقه قم، می توان پوشش گیاهی گز را جزء مراتع به حساب آورد.

جنگل های گز غالباً در دل کویر، در شوره زارهای کناره دریاچه نمک و حوض سلطان قرار دارند؛ یعنی در شرق و شمال شرقی استان. گیاه گز خواص قابل توجهی دارد؛ خواصی چون: نور سپند، پسند، مقاوم در برابر خشکی و مقاوم در برابریخ بندان های شدید. در گذشته از چوب درخت گز، زغال تهیه کردند که در زمستان به مصرف سوخت می رسید. گز زارها در جلوگیری از فرسایش گز به عنوان بزرگ ترین و مطمئن ترین منابع تولید علوفه برای شترهایی هستند که در منطقه مسیله زیست می کنند. در مجموع باید گفت جنگل های گز، عامل مهمی در برقراری تعادل در اکوسیستم منطقه و حفظ محیط زیست بیابان هستند.

2 – پوشش گیاهی بادام: این جنگل ها در غرب استان (به خصوص در خلجستان) واقع شده اند. درختان بادام در مقابل کم آبی مقاوم بوده و از عمر متوسط – برابر 25 سال – برخوردارند و به وسیله بذر زیادی می شوند. ویژگی های زیست محیطی این پوشش گیاهی عبارت است از: جلوگیری از فرسایش خاک و تبدیل شدن به محلی امن برای پناه گرفتن پرندگان و جانوران مناطق سردسیر مانند کبک و تیهو.

3 – جنگل بنه (پسته وحشی): بنه درختی است شورپسند که در خاک های شور رشد می کند و حتی در زمین های سنگلاخی می تواند به حیات خود ادامه دهد. این درخت، در مقابل کم آبی و سرمای شدید و یخ بندان شدید نیز مقاوم است.