پوشاک

الف) پوشاک بیرونی زنان

در باب اینکه لباس زنان در قم و دیگر مناطق کشور می توان گفت که چادر، عمومی‌ترین و همه‌گیرترین « لباس ملی » زن ایرانی بوده است. جنس و رنگ چادر بستگی به طبقه فرد استفاده کننده داشت که به چه گروه اجتماعی تعلق داشته باشد. جنس چادر می‌توانست از ابریشم ، نخ ، کرباس یا ساس باشد. رنگ چادر هم متنوع و گوناگون بود. زنان شهرنشین عمدتاً از چادرهایی با رنگ سیاه استفاده می‌کردند. زنان روستایی از چادرهایی با رنگ شادتر و طرح‌های متنوع چون چادرهای شطرنجی و چهارخانه با رنگ های سرخ ، سیاه ، سفید و زرد و سبز و آبی استفاده می کردند.

استفاده از چادر الزاماً برای حضور در انظار عمومی یا معابر شهری  و روستایی نبوده است. گاهی زنان ایرانی حتی درمنازل خود از چادر بهره می‌بردند که ازاین نوع چادر با عناوین « چادر نماز ، یا چادر شب» یاد می‌شده است. در کنار چادر ، استفاده از روبند یا نقاب برای حضور زنان شهری در انظار عمومی امری ضروری بوده است.

زنان روستایی ملزم به استفاده از روبند نبوده اند. روبند عبارت بود از تکه پارچه‌ای که قسمت چشم‌هایش شبکه دوزی شده بود و به وسیله یک سگک یا قزن قفلی به پشت سر محکم بسته می‌شد. جنس سگک بسته به تمکن مالی استفاده کننده می‌توانست از طلا و نقره یا برنج باشد. جنس روبند اغلب از کتان یا چیت موصلی و به رنگ سفید بوده است. ⁸²

چاقچور نیز در زمره پوشاک بیرونی ایرانی جای می‌گرفته که عبارت بود از : شلوار گشاد و بلند و کف دار زنانه که آن را به روی شلیته و تنبان‌ها می‌پوشیده‌اند و دارای لیفه و بندی بود که در زیر شکم بسته می‌شد.²⁹ چاقچور به رنگ‌های متنوعی چون آبی روشن ، سبز ، بنفش مایل به ارغوانی ، سبز بی‌رنگ یا سیاه بوده است. چاقچور علاوه بر آن که دلربایی و ظرافت پای زنان را می‌پوشانده به جای چکمه و محافظ پا در برابر گرد و خاک نیز کاربرد داشت.

در یک تقسیم بندی کلی پوشاک زنان عبارت بود از :

1ـ پوشیه : پوششی از نوع توری نازک برای پوشیدن صورت زنان بود که توسط بندی که در زاویه‌های کناری پوشیه دوخته شده بود بر پشت سر گره می‌زدند.

2ـ پیشانی بند : دستمال چهارگوشی که روی پیشانی می‌بستند.

3ـ روسری :  پارچه مربع شکلی بود که اضلاعی کوچکتر از چارقد درشت. روسری را مشابه چارقد بر سرانداخته ، دو گوشه‌اش را در زیر گلو گره می‌زدند.

4ـ چارقد : از روسری بلندتر است و خانم‌ها به صورت مثلث دولا شده به سر می‌اندازند.

5ـ چادر :  که به اشکال و اسامی مختلفی از گذشته تاکنون در سطح استان رایج بوده است.

الف) چادر راسته        ب) چادر عربی  ج) چادر نماز ( رنگی )

د) چادر مشکی که در 50 سال گذشته مرسوم بوده است.    هـ) چادر عبایی

تن پوش‌ها

پیراهن دورچین: این تن پوش ، لباس دورچین یقه گردی بود که قد بالا تنه آن به زیر کمر می‌رسد و یقه پیراهن دورچین گرد و بدون برگردان بود. آستین‌های پیراهن بلند و ساده و راسته بود. این لباس تا زیر زانو را می‌پوشاند و همراه آن شلواری از جنس درست به رنگ مشکی به پای می‌کردند. ⁰³ علاوه بر این ، زنان قمی پیراهن راسته، شلیته و جلیقه را در شکل‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌دادند. ¹³

ب) پوشاک اندرونی زنان

پوشش و پوشاک اندرونی زنان ایرانی به کلی متفاوت با آنچه بوده که به هنگام خروج از خانه بدان آراسته می‌شدند.

زن به جهت آزادی عمل نسبی خود در حریم خانه ، و یا به عبارتی اندرونی ، از لباس‌های متنوع بهره می‌جسته است. از این رو  اغلب زنان لباس خانه‌ای آنها پرزرق و برق و شاد بوده است.

عمده‌ترین وسیله برای پوشاندن مو ، روسری بوده است که آن را روی سر می‌انداختند و زیر چانه گره می‌زدند. روسری‌ها از پارچه‌های چلواری ، ابریشمی و پشمی و به رنگ‌های سفید ، قرمز ، آبی ،‌سبز و لاکی بود که گاهی آنها را با دوختن جواهرات تزیین می‌نمودند. برخی نیز برای پوشاندن سر خود از چارقد استفاده می‌کردند که چارقد عبارت بود از ‌پارچه‌ای مربع شکل مخصوص زنان که آن را دولا کرده  به شکل مثلث در می‌آورند و سپس آن را در وسط طوری ، روی سر اندازند که طرف زاویه قائمه در پشت سر و دو زاویه حاد ، در طرفین واقع شود. سپس آن را در زیر گلو محکم کنند. برای جلوگیری از جابجا شدن چارقد بر روی سر از دستمالی ابریشمی به نام « کلاغی » استفاده ‌می‌کردند که آن را به دور سر می‌پیچیدند.

چارقد معمولاً از جنس حریر، ‌ابریشم ، چیت ، نخ و به رنگ‌های سفید ، صورتی ، ارغوانی ، رنگ وارنگ ، ساده و گلدار بود.

پیراهن از اصلی‌ترین بخش‌های پوشاک اندرونی زن ایرانی بوده است که در پاره‌ای مواقع تنها پوشش زن نیز به شمار می‌آمده است. پیراهن مورد استفاده زنان معمولاً بلند بوده و تا روی زانو را می‌پوشانده است. پیراهن‌های تهیه شده از پارچه‌های قلمکار ، توری ، ابریشم ، کرباس ،‌مخمل ،‌نخ ، حریر ، پشم و به رنگ‌های نارنجی ، آبی ، سبز ، سفید و قرمز بوده است. ²³

زنان عموماً به هنگام اقامت در منزل ، برای پوشش پاها از شلوار ، دامن ، و شلیته استفاده می‌کردند. شلوارها عموماً بلند و گشاد بوده‌اند که تا قوزک پا را می‌پوشانده‌اند. شلوار زنان شهرنشین تنگ‌تر از شلوار زنان روستایی و عشایری بوده است. ³³

ج) پوشاک مردان

نوع پوشاک مردم هر سرزمین با توجه به شکل ، جنس ، تزئینات و ... یک ، نشانه‌هایی از پیشینه فرهنگی و معیشتی جوامع بشری دارد. این مظهر قومی در طول زمان گاه تحت تأثیر پدیده‌های فرهنگ‌پذیری قرار می‌گیرد. در جامعه ایرانی به خصوص در شهر قم و روستاهای آن مردان هرگز شلوارهایی که از کمر تا پنجه پای آنها را بپوشاند و شبیه چاقچور زنان باشد به پا نمی‌کردند. عموماً شلوارشان پوشش آسترداری بود که تا قوزک پا می‌رسید. جلوی شلوارشان باز نبود و به هنگام احتیاج باید گره بندی را که به لیفه شلوار خود کشیده بودند باز می‌کردند.

پیراهن مردان بلند بود ، و بر خلاف امروزی‌ها دامن آن بر روی شلوار بود نه زیر آن ، چنان که تا روی زانوانشان را می‌پوشاند. طرف راست پیراهنشان از روی سینه تا نزدیک شکم و پایین دو طرف شکافته و باز بود. ⁴³

 پوشاک مردان از چند قسمت تشکیل می‌شد

الف) سرپوش‌ها : که در قالب کلاه از قدیم‌الایام در میان مردم قم و روستاها مرسوم بود. کلاه‌هایی چون کلاه نخی ، کلاه بافتنی ، کلاه هندی ، کلاه شابگاه و شاپو ، سرپوش‌های مردان را تشکیل می‌داد.

ب) تن پوش‌ها

ـ پیراهن : لباس جلوبسته و یقه گردی بود که از سمت چپ یقه ، چاکی در حدود 03 سانتی‌متر به طور اُریب داشت . این پیراهن از سوی شانه با دکمه باز و بسته می‌شد سهولت دو چاک 15 سانتی‌متری در طرفین پیراهن درست می کردند. جنس و رنگ پیراهن از کرباس سفید انتخاب می‌شد.

ـ جلیقه :   این تن پوش عموماً از پارچه‌های کرباس و متقال تهیه می‌شد. جلیقه را در فصل سرد سال به کار می‌بردند.

ـ کت :  در گذشته ، مردان قمی کت‌هایی از جنس کرباس می‌پوشیدند و یا کت‌هایی که از کشورهای دیگر تحت نام بیروتی به ایران می‌آمد استفاده می‌کردند. ⁵³

بدلیل وضع زندگی ساده مردم قم در یک قرن گذشته ، تنوع لباس‌ها خصوصاً کت مردان مرسوم نبود حتی در بعضی مواقع کت‌های مندرس پدران را برای فرزندان با پشت و رو کردن پارچه استفاده می‌کردند.

ـ قبا :  قبا نوعی پوشاک رویی است که بر روی لباس‌های دیگر می‌پوشیدند . این مدل لباس در کلیه فصول قابل استفاده بود. قبا را اکثراً از کرباس آبی رنگ می‌دوختند. قسمت تحتانی این پوشاک پهن و گشاد بود. آستین قبا راسته و در ناحیه مچ آزاد می‌گشت. قبا معمولاً تا به سر زانو می‌رسید.

در قدیم پیرمردها معمولاً کت های بلند و پالتوهای پشمی می‌پوشیدند. لباس‌های مردانه یقه‌دار بود.³⁶